آزمایش اسپرم (اسپرموگرام) و هر آنچه که باید در باره آن بدانید

امروزه ۱۰-۱۵ درصد زوجین به علت مشکل ناباروری مراجعه می نمایند که در بررسی مردان اولین آزمایش که بعد از معاینه بیضه ها انجام می شود آزمایش اسپرم می باشد. آزمایش اسپرم سه عامل اصلی در سلامت اسپرم ها را سنجش می کند که عبارتند از:

• شمار اسپرم ها
• شکل اسپرم ها
• جا به جایی اسپرم ها که به تحرک اسپرم ها نیز شناخته می شود.

با توجه به اهمیت و نتیجه آزمایش اسپرم و تفسیر آن لازم می دانم نکاتی مهم را در این مورد عرض نمایم.

حرکت اسپرم چیست؟

بر طبق شیوه شنا کردن اسپرم، دو نوع حرکت وجود دارند. حرکت پیش رونده به جنبش اسپرم هایی گفته می شود که اغلب در خطی مستقیم یا دایره هایی بزرگ در حال شنا هستند. حرکت غیر پیش رونده به جنبش اسپرم هایی گفته می شود که در خطوطی مستقیم حرکت نکرده و یا در دایره هایی بسیار کوچک شنا می کنند. اسپرم ها برای حرکت از میان مایع واژنی (موکوس) و بارور سازی یک تخمک باید حرکتی پیش رونده به میزان ۲۵ میکرومتر در ثانیه داشته باشند.

هنگامی که کم تر از ۳۲ درصد از اسپرم ها قابلیت حرکت موثر داشته باشند، تحرک کم اسپرم ها یا آستنو آزوسپرمی (آستنوسپرمی نیز نامیده می شود) تشخیص داده می شود.

 نکاتی لازم در هنگام انجام آزمایش اسپرم

۱-زمان آزمایش اسپرم

اولین نکته مهم در انجام آزمایش اسپرم زمان دادن آزمایش است و حتماً توصیه می شود مدت ۲-۳ روز قبل از آزمایش مایع منی از شما خارج نشده باشد چه در خواب و یا هنگام مقاربت جنسی. اگر آزمایش زود از ۳ روز انجام شود باعث اختلال در نتیجه اسپرم از جمله کاهش حجم اسپرم و افت نمونه آزمایش خواهد شد و برعکس اگر بیش از سه روز از انجام آخرین مقاربت جنسی آزمایش دهید مثلاً ۵-۶ روز بعد، باعث افت در حرکت اسپرم و گزارش نادرست خواهد شد.

۲-نحوه انجام آزمایش

دومین نکته مهم کیفیت دادن آزمایش اسپرم است. امروزه دو روش جهت دادن آزمایش منی وجود داد:

– روش استمنا: که فرد با تحریک خود تارسیدن به ارگاسم باعث خروج مایع منی می شود که شایعترین روش دادن آزمایش اسپرم می باشد.

– روش مقاربت: بعضی افراد انجام استمنا جهت آزمایش اسپرم برایشان بسیار سخت است و تنها راهشان استفاده از کاندوم و مقاربت و خروج مایع منی می باشد که در اینجا لازم است از کاندوم های معمولی مطلقاً استفاده نشود چرا که به علت اثرات ضد اسپرمی کاندومها باعث خراب شدن اسپرم و آزمایش غلط می شود. کاندوم های مخصوصی جهت این آزمایش در مراکز ناباروری وجود دارد که توصیه می شود تنها از این کاندوم ها استفاده گردد.

۳-زمان تحویل آزمایش اسپرم

سومین نکته مهم زمان تحویل دادن آزمایش به آزمایشگاه است. حتماً نمونه اسپرم خارج شده باید کمتر از نیم ساعت به آزمایشگاه تحویل داده شود.توصیه می کنم از مقاربت بدون کاندوم جهت دادن آزمایش منی اجتناب نمایید چون PH واژن خانم ها باعث افت کیفیت اسپرم می شود و از طرفی باعث آلودگی اسپرم به باکتری های واژن نیز می شود. لذا حتماً از کاندوم های مخصوص آزمایش استفاده نمایید.

 آیا روش ارزیابی اسپرم در خانه توصیه می شود؟

آزمایش های خانگی منی در بازار وجود دارند اما آن ها تنها برای شمار اسپرم ها کاربرد دارند. این آزمایش ها تحرک و شکل اسپرم ها را ارزیابی نمی کنند. نتایج این آزمایش ها معمولا ظرف ۱۰ دقیقه نمایان می شود. از آن جایی که این آزمایش ها تمامی عوامل نازایی در مردان را در نظر نمی گیرند، عادی بودن شمار اسپرم های یک مرد (بالای ۲۰ میلیون اسپرم در هر میلی متر مکعب منی) در نتیجه یک آزمایش خانگی الزاما به معنای توانایی باروری او نمی باشد.

در صورتی که فرد در ارتباط با باروری خود نگران می باشد، بهترین کار انجام یک آزمایش اسپرم در آزمایشگاه است که توسط یک متخصص در زمینه پزشکی انجام می شود. این آزمایش یک ارزیابی جامع تر از باروری فرد به او ارائه می دهد.

 آیا عوامل خارجی از قبیل تغذیه و مصرف دخانیات روی اسپرم اثر دارد؟

بله، در مطالعات متعدد ثابت شده است که موارد زیر روی اسپرم اثر دارد:

۱- سیگار کشیدن و انواع دود باعث کاهش حرکت و تعداد اسپرم می شود.

۲- گرم نگه داشتن بیضه ها و استفاده زیاد از جکوزی، دوش آب گرم، گذاشتن لب تاب روی پاها و اثر حرارتی آن روی بیضه ها و نشستن های طولانی باعث افت کیفیت اسپرم می شود.

۳- بیماری واریکوسل امروزه شایعترین علت خرابی اسپرم ها از نظر تعداد، شکل و حرکت، بیماری واریکوسل بیضه ها میباشد و لذا حتماً باید با تشخیص به موقع درمان شود.

۴- استفاده از داروهای مکمل های بدنسازی که در باشگاه ها استفاده می شود. تزریق هورمون های ناندرولوژ و تستوسترن باعث خرابی اسپرم و کم کاری بیضه می گردد.

۵- هر گونه تورم درمان نشده بیضه: علت عفونت ممکن است باعث آسیب به سلول های نطفه ساز و یا باعث انسداد در قسمت خروجی منی شود و تعداد و حرکت اسپرم ها را کاهش دهد.

۶- سابقه پرتودرمانی و شیمی درمانی که باعث از بین رفتن سلول های نطفه ساز مرد می شود.

۷- مصرف آنتی اکسیدان ها از قبیل سلنیوم و ویتامین E و C و B باعث بهتر شدن کیفیت اسپرم های مرد می شوند.

۸- پزشکان اغلب دو یا سه آزمایش اسپرم جداگانه درخواست می کنند تا نتیجه ای مناسب از سلامت اسپرم ها بدست آورند.

۹- آزمایش ها باید حداقل هفت روز فاصله داشته و در طول ۲ تا ۳ ماه انجام شوند. شمار اسپرم ها می تواند به صورت روزانه تغییر کند. در نظر گرفتن میانگین نمونه های اسپرم می تواند سبب بدست آوردن بهترین نتیجه شود.

 تفسیر نرمال اسپرم چگونه است؟

در هر آزمایش اسپرم نرمال که با رعایت موارد ذکر شده انجام شود باید از لحاظ حجم مایع منی، حرکت، شکل، تعداد اسپرم بررسی شود.

۱- مایع منی نرمال باید cc2-3 حجم داشته باشد.

۲- ۴۰-۶۰ میلیون سلول ها باید از حرکت خوبی جهت باروری تخمک برخوردار باشند.

۳- بیش از ۵ درصد شکل اسپرم ها باید در آزمایش منی طبیعی گزارش شود.

۴- نوع آزمایشگاه و دقت آنها در گزارش آزمایش فاکتور بسیار مهمی می باشد.

اینجانب به بیماران خودم توصیه می کنم که آزمایش اسپرمشان را فقط در مراکز ناباروری انجام دهند.

 مدت زمان ارائه جواب آزمایش چه مقدار است؟

نتیجه آزمایش ساده اسپرموگرام ظرف یک ساعت آماده می شود. سپس رنگ آمیزی اسپرم برای ارزیابی مورفولوژیک (از نظر شکل) اسپرم ها صورت می گیرد. پس از این که اسپرم ها با روشی خاص رنگ آمیزی شدند حداقل ۱۰۰ سلول در زیر یک میکروسکوپ از نظر جنبه های ساختاری و ناهنجاری های شکلی ارزیابی شده و نسبت اسپرم هایی که از نظر شکلی سالم هستند محاسبه می شود.

با انجام این ارزیابی، نتیجه آزمایش اسپرم روز بعد حاضر خواهد شد.

 تاثیر شرایط کاری فرد در نتیجه ی آزمایش

اسپرم ها می توانند تحت تاثیر محیط کار فرد قرار گیرند. در افرادی که تعامل نزدیکی با سموم و آفت کش های کشاورزی دارند، امکان دارد کیفیت اسپرم ها کاهش یافته و مشکلات باروری پدیدار شوند. به عنوان یک احتیاط، این افراد می توانند با پوشاندن دهان خود به وسیله یک ماسک در حین کارکردن از مضرات سموم از طریق راه تنفسی جلوگیری کنند.

این گروه از افراد عموما شامل کشاورزان می شوند. همچنین، افرادی که به عنوان بخشی از شغلشان در معرض تشعشعات قرار گرفته یا در محیط های بسیار گرم فعالیت می کنند (مانند کارکنان نانوایی ها و صنایع ذوب آهن یا ریخته گری) باید مراقبت باشند.

 وجود عفونت (باکتری) در داخل نمونه آزمایش

یافتن باکتری در منی نسبتا شایع بوده و برای تشخیص عفونت کافی نیست. زیرا باکتری می تواند در اثر آلوده شدن نمونه منی در حین جمع آوری پدیدار شده باشد. باکتری های موجود بر روی پوست مانند استافیلوکوکوس و استرپتوکوکوس منابع شایع در آلودگی هستند.

در صورتی که فرد به عفونت مجاری ادرار مبتلا باشد، منی می تواند به باکتری آلوده شود. باکتری اشریشیا کولای که در مجرای معده ای روده ای قرار دارد نیز می تواند سبب آلوده شدن منی در هنگام انزال شود. سازمان بهداشت جهانی، عفونت منی را حضور بیش از ۱۰۰۰ باکتری در هر میلی لیتر (یک قاشق چای خوری) آن می داند.

حضور مقادیر بالای گلبول های سفید خون در منی (بیش از یک میلیون در هر میلی لیتر) نیز می تواند نشانه حضور عفونت باشد. برای تشیخص عفونت، نمونه ای از منی در آزمایشگاه کشت داده می شود تا نوع باکتری که به صورت کلونی در صفحات کشت رشد می کند مشخص شود.